اپ تایم‌فورفان رو
محدودیت شرکت سنی در اتاق فرار
یادم هست روی جلد یکی از کتاب‌های کودکانه‌ام نوشته بود: «مناسب برای بچه‌های ۷ تا ۷۷ ساله!»
همان یک جمله کافی بود تا بفهمم بازی و قصه، مثل یک زبان مشترک، محدود به سن و سال نیستند. آن روزها نمی‌دانستم که سال‌ها بعد، چیزی به‌اسم اتاق فرار وارد دنیای سرگرمی می‌شود. یک بازی هیجان‌انگیز، گروهی و پر از رمز و راز… که به‌ظاهر برای همه است، اما در عمل، بیشتر مخصوص بزرگ‌ترها شده.اما چرا؟ مگر نه اینکه بازی کردن حق همه است؟اینجاست که باید کمی دقیق‌تر نگاه کنیم…
دسترسی سریع
اتاق فرار؛ بازی‌ای برای همه؟
در ذات خود، اتاق فرار تجربه‌ای جمعی، تعاملی و مبتنی بر تفکر، تخیل و هیجان است. هیچ‌چیز در آن محدود به یک رده سنی خاص نیست، مگر اینکه محتوای آن به‌گونه‌ای طراحی شود که مناسب همه نباشد.
اما چرا امروز اکثر اتاق فرارهای ایران محدود به گروه‌های سنی بزرگسال شده‌اند؟
وضعیت کنونی؛ سیطره‌ی ترس و خشونت
در سال‌های اخیر، بسیاری از طراحان بازی‌های اتاق فرار به دلایل مختلف (از جمله کمبود خلاقیت، فشار بازار یا هزینه پایین‌تر طراحی) به سمت سناریوهای ترسناک و مبتنی بر خشونت رفته‌اند. در نتیجه، محدوده سنی اتاق فرار در ایران به‌صورت ضمنی و گاه آشکار، بالای ۱۶ یا ۱۸ سال عنوان می‌شود.
اما این تگ سنی نه آن‌قدر دقیق است و نه به‌درستی اعمال می‌شود.
تگ سنی؛ نه واقعی، نه اجرایی
واقعیت این است که اغلب مجموعه‌های اتاق فرار، صرفاً برای رفع مسئولیت یا از سر اجبار، عباراتی مانند «زیر ۱۸ سال با مسئولیت خود» یا «ورود افراد زیر ۱۴ سال ممنوع» را درج می‌کنند. اما در عمل، همه چیز به خود بازیکن یا خانواده‌اش واگذار می‌شود.
نتیجه؟ نوجوان‌ها جذب محیط‌های ترسناک می‌شوند، والدین هم گاهی بی‌اعتنا یا همراه وارد این فضاها می‌شوند و تگ سنی بیشتر تبدیل به یک شوآف تبلیغاتی می‌شود تا یک هشدار جدی.
نوجوانان و جذابیت فضاهای بزرگسال
هیچ‌کس نمی‌تواند نوجوان‌ها را برای تمایل به دنیای بزرگسالان سرزنش کند.
اتفاقاً همین محدودیت سنی، برای آن‌ها یک عامل کنجکاوی‌برانگیز و هیجان‌آور است. آن‌ها می‌خواهند تجربه‌هایی داشته باشند که “مخصوص بزرگ‌ترها”ست؛ پس اگر اتاق فرار ترسناک باشد، حتی جذاب‌تر به‌نظر می‌رسد.
اما آیا همه‌ی رده‌های سنی به یک اندازه تاب تحمل این تجربه‌ها را دارند؟
آسیبی در کمین کودکان
درحالی‌که نوجوانان شاید بتوانند با هیجان، ترس و دلهره کنار بیایند و حتی از آن لذت ببرند، کودکان در برابر چنین تجربه‌هایی بسیار آسیب‌پذیرترند.
اتاق‌هایی با صدای جیغ، محیط تاریک، بازیگرهای ترسناک و تصاویر شوکه‌کننده می‌توانند تا مدت‌ها ذهن کودک را درگیر و حتی دچار اختلال خواب، کابوس شبانه یا ترس‌های پنهان کنند.
از سوی دیگر، چون کودک هنوز درک دقیق و تفکیکی از واقعیت و تخیل ندارد، ممکن است دچار آشفتگی عاطفی و روانی شود.
نبود بازی‌های متناسب با گروه‌های سنی مختلف
یکی از مشکلات اصلی اینجاست: بازی‌های مناسب برای رده‌های سنی پایین وجود ندارند یا بسیار محدودند.
نوجوانان و کودکان اگر بخواهند اتاق فراری را تجربه کنند، عملاً گزینه‌ای امن و جذاب در اختیارشان نیست. در نتیجه، یا از تجربه حذف می‌شوند، یا به محیط‌هایی نامتناسب وارد می‌شوند.
چرا تنوع وجود ندارد؟
عدم وجود بازی‌های خانوادگی، کودک‌محور یا آموزشی در دنیای اتاق فرار ایران، بیش از هر چیز به ضعف طراحی و تولید بازی بازمی‌گردد.
ساختن یک بازی ترسناک معمولاً ساده‌تر از طراحی یک تجربه خلاقانه، معمایی یا فانتزی است. طراحان هم، به‌جای ریسک نوآوری، مسیر راحت‌تر را انتخاب می‌کنند.
در نتیجه، اتاق فرارها به‌جای آن‌که برای همه‌ی اعضای خانواده تبدیل به تجربه‌ای مشترک و دلپذیر شوند، صرفاً محیط‌هایی برای بزرگسالان ماجراجو و دنبال هیجان باقی می‌مانند.
نسل طلایی فراموش‌شده
در میان این هیاهوی ترس، گاهی فراموش می‌کنیم که نمونه‌هایی عالی از بازی‌های خانوادگی و مناسب رده‌های سنی پایین‌تر هم در تاریخ اتاق فرار ایران وجود داشته‌اند.
بازی‌هایی مثل «اتاق فرار نجات از تاسیسات» و «اتاق فرار جزیره گنج» از جمله نمونه‌های کمیاب و شجاعانه‌ای هستند که تلاش کردند تجربه‌ای جذاب، ماجراجویانه و بدون خشونت خلق کنند.
این بازی‌ها نه‌تنها به همه‌ی گروه‌های سنی امکان تجربه‌ی مشترک می‌دادند، بلکه با زبان قصه، فانتزی و معما، مخاطب را درگیر می‌کردند بدون نیاز به ترس و تهدید.
این بازی‌ها چرا تکثیر نشدند؟
پاسخ ساده است: بازار، نوآوری را تشویق نمی‌کند.
وقتی اغلب مخاطبان نوجوان و جوان با هیجان‌طلبی وارد بازی می‌شوند، سرمایه‌گذار ترجیح می‌دهد سراغ چیزی برود که بازگشت سریع‌تری داشته باشد.
اما این، از ارزش و اهمیت بازی‌هایی چون «اتاق فرار جزیره گنج» کم نمی‌کند. این بازی‌ها همچون فانوس‌هایی در مه، مسیر ممکن را نشان دادند؛ حتی اگر تنها ماندند، شجاعانه ایستادند.
راهکار چیست؟
. ایجاد دسته‌بندی مشخص و استاندارد برای سنین مختلف در سایت‌ها و پلتفرم‌های رزرو اتاق فرار
۲. حمایت از طراحانی که سراغ سناریوهای غیرترسناک می‌روند
۳. تولید محتوای آموزشی و تفریحی برای کودکان در قالب اتاق فرارهای کوتاه یا سیار
۴. افزایش همکاری با نهادهای آموزشی و روان‌شناسان کودک برای طراحی بازی‌هایی هدفمند و مفید
۵. ایجاد کمپین‌های آگاهی‌بخش برای خانواده‌ها که بدانند هر بازی مناسبت سنی خود را دارد
جمع‌بندی
محدوده سنی اتاق فرار موضوعی جدی‌تر از آن است که صرفاً با نوشتن یک جمله «با مسئولیت خود وارد شوید» حل شود.
در حالی‌که نوجوانان شاید بتوانند از تجربه‌های هیجان‌انگیز با محتوای بزرگسالانه عبور کنند، برای کودکان چنین تجربه‌هایی می‌تواند آسیب‌زا باشد.
مشکل نه در ذات بازی، بلکه در کمبود تنوع و ضعف طراحی است.
زمان آن رسیده که با بازبینی در نوع بازی‌هایی که تولید می‌کنیم، راه را برای ورود همه‌ی گروه‌های سنی به دنیای پر رمز و راز اتاق فرار باز کنیم.
تا دوباره بتوانیم پشت جلد بازی‌ها بنویسیم:
«مناسب برای ۷ تا ۷۷ ساله‌ها.»
مهدی فرزام
لاجرم مست و طربناک و قوی بنیادم :)
نظرات